Waarschuwing: deze blogpost bevat omschrijvingen van de onmenselijke werkwijze van de KGB, waarover ik hoorde vertellen in het KGB-museum in Riga.
- Heb je mijn top 10 met mooiste plekken in Letland al gedownload?
- Op deze pagina vind je kortingen, acties en gratis extra’s voor je vakantie naar Letland
- Hier vind je tips voor je route naar Letland
- Op deze pagina staan adresjes om te overnachten in Letland
- Hier schrijf ik over wat leuk is om te doen in Letland
- En hier verzamel ik mooie reizen naar Letland van verschillende reisorganisaties
Stel je voor…
Je hebt tijdens de eerste onafhankelijkheid van Letland bij een studentenvereniging gezeten, op Franse les gezeten of een winkel gerund. Of een familielid van je heeft een van deze dingen gedaan. Als de Sovjets jaren later de baas worden, word je opgepakt en krijg je zware straffen opgelegd omdat je antirevolutionair zou zijn.
Stel je voor…
Je broer, vader of zoon is generaal in het Letse leger. Als hij merkt dat de Sovjets Letland steeds meer in hun greep krijgen, ook al beweren ze dat hun invasie niets zal veranderen, schrijft hij een brief dat hij hier niet aan kan meewerken en schiet zichzelf door het hoofd. Ondanks zijn grote prestaties als generaal wordt hij in stilte begraven, omdat niemand mag weten dat sommige mensen nee durven te zeggen tegen de Sovjets.
Stel je voor…
Je opa merkte dat steeds meer van zijn vrienden werden opgepakt en verstopte zich in het bos. Je vader bracht af en toe eten naar de rand van het bos om hem te helpen. Uiteindelijk is je familie gevlucht. Je groeit op als een Letse in de VS en tijdens een familiebezoek aan Letland verblijf je op een hotelkamer met een radio waarvan één luidspreker niet lijkt te werken. Afluisterapparatuur? Ja hoor, als je op je hotelkamer overlegt over een vistripje (terwijl je eigenlijk Riga niet uit mag) staat de politie je op te wachten als je wilt vertrekken. Na een ondervraging en wat dreigementen mag je gaan, maar al je nieuwe visumaanvragen worden voortaan geweigerd. Je kunt dus pas terug naar je vaderland als Letland onafhankelijk is.
Stel je voor…
Je moeder, oma of zus was wetenschapper en moest, als ze naar een congres in het buitenland wilde, verslag uitbrengen over wat ze had gezien, gedaan en wie ze had gesproken. Anders mocht ze nooit naar een congres of raakte ze zelfs haar baan kwijt. Nu de Sovjets weg zijn, staat ze bekend als collaborateur met de KGB omdat ze op de aangetroffen lijst van medewerkers staat.
Stel je voor…
Je bent hoogzwanger als je door de KGB wordt opgepakt. Je wordt zo erg geslagen tijdens de ondervragingen, dat de weeën beginnen. Je mag naar het ziekenhuis om te bevallen en je baby blijkt bij de geboorte onder de blauwe plekken te zitten.
Bezoek aan het KGB-museum in Riga
Dit zijn zomaar wat verhalen die je kunt horen in het KGB-museum in Riga, waar zelfs als de gids even niets vertelt de rillingen over je rug lopen. Dit gebouw was jarenlang het hoofdkwartier van de KGB in Riga (die trouwens eerst nog anders heette). Achter een ijzeren deur schuilt het deel van het gebouw waar je alleen na een extra strenge screening mocht komen. Of als je was opgepakt natuurlijk…
Dan kwam je eerst terecht in de registratieruimte. Daar werden foto’s gemaakt, moest je je uitkleden en om je nog eens extra te vernederen werden je lichaamsholtes onderzocht. Je waardevolle spullen gingen in een laatje en daar kreeg je een ontvangstbewijs voor – maar je wist zeker dat je ze nooit meer terug zou zien. Als je ooit weer op vrije voeten kwam, gaf je daar ook helemaal niks om: vrij komen was al een wonder.
Op deze plek zaten geen dieven en moordenaars, maar alleen politieke gevangenen, die volgens artikel 58 wegens de gekste verdenkingen konden worden opgepakt. De KGB richtte zich niet op etnische groepen, maar op sociale groepen waartoe je behoorde of zou behoren. Zoals Franse leesclubjes dus. Het doel was om zo snel mogelijk informatie van je los te krijgen, over jezelf of anderen. En geen enkel middel werd daarbij geschuwd.
Op de celgangen
Als je na de ondervragingen naar je cel werd gebracht, wisten je medegevangenen bij het horen van de sleutel in het slot al dat er iemand moest klaarstaan om je op te vangen. Het tapijt op de gang was rood zodat al het bloed niet zo zou opvallen. Daarnaast was het dik, zodat voetstappen niet te horen zouden zijn en de bewakers ongemerkt naar de deuren konden lopen om gevangenen af te luisteren en te bespieden.
Als je ‘geluk’ had, zat je met 25-30 man in een vierpersoonscel. Er lag modder op de cementen vloer en op de bedden lagen geen matrassen of planken: je lag of zat op de metalen spijlen. Er stond een stinkende emmer in de hoek om je behoefte op te doen (buiten die ene keer per dag dat je naar de wc mocht) en de temperatuur werd opzettelijk zó hoog gehouden dat het wel een sauna leek. Praten was verboden en om te voorkomen dat gevangenen boodschappen aan elkaar doorgaven, waren de muren ruw zodat je er niet in kon krassen. Als je toch stiekem met een van je medegevangenen praatte, liep je het risico dat het een undercover-KGB’er was, die als informant naar binnen was gestuurd.
Er brandde 24 uur per dag fel licht in de cel en als je je ogen bedekte om te kunnen slapen, kwam er een bewaker naar binnen om je arm van je gezicht te schoppen. Overdag was er wel eens wat meer plek om te liggen als er mensen uit de cel waren gehaald voor ondervragingen, maar liggen was overdag verboden: dan mocht je alleen zitten of staan. Uitgeputte mensen praten namelijk sneller.
Af en toe mocht je naar buiten, rondjes lopen op de luchtplaats met ver boven je een klein stukje lucht. Maar daar mocht je niet naar kijken: hoofd omlaag en handen op je rug. Van tevoren werd de sneeuw weggehaald, want stel je voor dat je er een boodschap in zou schrijven voor andere gevangenen. De luchtplaats werd ook gebruikt om vrouwelijke gevangenen te verkrachten.
Je kon ook in een isoleercel terechtkomen. Die boden net plaats aan één zitplaats en waren zo krap dat met het sluiten van de deur je knieën klem werden gezet en je niet meer overeind kon komen.
Executies en spoken
Na al deze verhalen en ruimtes wordt het me bij de executieruimte teveel. Er worden explicite beelden van een nagespeelde executie vertoond. Die vonden hier alleen in 1940/1941 plaats – daarna werden de ongelukkigen naar de Centrale Gevangenis van Riga en nog later naar Moskou gebracht om ter dood gebracht te worden. Ik heb genoeg gezien. Ik moet naar buiten, weg van deze onmenselijkheid.
Ik ben trouwens niet de enige de last heeft van de naargeestigheid. Regelmatig wordt er gevraagd of er wel eens spoken zijn gesignaleerd. Mijn Lets/Amerikaanse gids (ja, zij van het vistripje) gelooft er niet in, maar haar Russische collega is voor de zekerheid het hele gebouw door geweest met een speciale kaars. Toen was de kust ook voor haar veilig. Het riep wel vraagtekens op dat er soms muziek in het gebouw klonk, zonder dat duidelijk was waar die vandaan kwam. Wat bleek: om ervoor te zorgen dat mensen ongezien konden binnenkomen (anders praatte helemaal niemand meer met je), waren er enkele geheime ingangen via omliggende gebouwen. In één daarvan is nu een muziekschool gevestigd.
Het grootste spook loopt trouwens nog springlevend rond. Het laatste hoofd van de KGB in Letland leeft nog en woont (hoe is het mogelijk) nog steeds in Letland. Hij is zelfs wel eens naar het museum gekomen om vragen te beantwoorden. Maar ja, hij is er nog steeds expert in om te antwoorden zonder echt te antwoorden, net als hier tijdens zijn allerlaatste persconferentie…
Naar buiten
Als ik gekalmeerd ben door de frisse lucht en het moderne leven in Riga dat op straat in volle gang is, bekijk ik het gebouw van buiten. Het is een van de vele Art nouveau-gebouwen in Riga en ook de architect is later slachtoffer geworden van de KGB.
Nadat Letland onafhankelijk was geworden van de Sovjet-Unie, werd het een politiebureau – tja, de hele infrastructuur met cellen etc. was toch al aanwezig. In 2007 ging de deur op slot en werd het gebouw aan zijn lot overgelaten. Maar toen Riga in 2014 Europese culturele hoofdstad was, werd er een expositie ingericht.
Hoe nu verder?
Hoeveel je ook hebt gelezen en geleerd over de KGB, het dringt pas goed tot je door als je het min of meer met eigen ogen hebt gezien. Ik vind het dan ook belangrijk dat dit KGB-museum in Riga bestaat. Maar er is sinds 1912 geen echt onderhoud aan het gebouw gepleegd. Alles moet gerenoveerd worden, maar wie gaat dat betalen? Op het moment van mijn bezoek in mei 2016 was er geld tot het einde van dat jaar. De toekomst van dit historische monument is dus onzeker. (Update: in juni 2019 gaat het museum weer open na een renovatie).
Ik werd uitgenodigd om Riga te bezoeken voor Stralend Letland.
Deze blogpost kan affiliatelinks bevatten. Als jij via zo’n link iets koopt of boekt, krijg ik een kleine vergoeding. Dit gebeurt anoniem en kost jou niets extra’s. Samenwerkingen en affiliatelinks stellen mij in staat om deze website te onderhouden en jou van informatie te blijven voorzien. Meer hierover lees je in mijn disclaimer/privacyverklaring.
Wat een treffende en aangrijpende blog over je bezoek. Ik heb het KGB-gebouw ook bezocht en vond het zo heftig. Maar echt de moeite waard om te bezoeken zolang het nog open is.
Vind ik ook, Shirley. Ik hoop dat ze een manier vinden om dit treurige stuk geschiedenis te behouden om het te laten zien aan toekomstige generaties.
Fascinerend verslag. Het verbaast me nog steeds elke keer weer hoe de mensheid met elkaar omgaat. Dit soort plekken laat dat wel weer pijnlijk duidelijk zien.
Dat was precies wat ik dacht, Hans. Heel pijnlijk.
Indrukwekkend om te lezen….
Ja, het is heel indrukwekkend…
Heftig. Ik ben in Berlijn in Hohenschönhausen geweest, een gevangenis van de Stasi. Dat was al indrukwekkend, maar ik geloof dat jouw ervaring heftiger is.
Dat zal ongetwijfeld ook heel erg zijn geweest.
Ik zit je blog te lezen op mijn hotelkamer in Riga. Het KGB museum staat niet op mijn programma, we gaan morgen door naar Klaipeda en Vilnius in Litouwen. Wel kan ik iedereen het boek “Baltische Zielen” van Jan Brokken aanraden voor meer verhalen over Estland, Letland en Litouwen.
Goeed tip! Dat boek wil ik ook nog graag lezen. Goede reis verder!
Ik krijg bij het lezen van je blog weer kippenvel… Ik vond het zeker de moeite waard maar wil er nooit meer terug.
Het was inderdaad om het ijskoud van te krijgen…